Jak Stowarzyszenie „Miasto Moje a w Nim” posprzątało reklamy?

Problem

Brak regulacji prawnych ochrony krajobrazu, które umożliwiłyby m.in. kontrolę i ograniczenie reklamy zewnętrznej.

Cel

Uchwalenie przez parlament ustawy krajobrazowej przyznającej samorządom kompetencje wprowadzania lokalnych regulacji krajobrazowych.

Strategia

Stowarzyszenie Miasto Moje a w Nim zabiegało od 2008 roku o przyjęcie regulacji prawnych dotyczących reklamy zewnętrznej, a od 2013 roku monitorowało losy prezydenckiego projektu ustawy krajobrazowej. Stowarzyszenie zostało poproszone przez Kancelarię Prezydenta RP o wstępne zaopiniowanie projektu, brało udział w jego konsultacjach społecznych, a następnie obserwowało prace nad nim w parlamencie. Kiedy stało się jasne, że sejmowa podkomisja złożona z przedstawicieli Komisji Infrastruktury, Komisji Kultury i Środków Przekazu oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej zwleka z procedowaniem projektu, Miasto Moje a w Nim wraz ze stowarzyszeniami Ulepsz Poznań, Miasto Reklamacja i Forum Rozwoju Lublina powołało koalicję, która uruchomiła społeczną kampanię „Wysoka Izbo – posprzątaj reklamy!”. W kampanię włączyli się urzędnicy, plastycy miejscy, architekci, konserwatorzy zabytków i społeczniczki z różnych miast. Pozwoliło to stale monitorować sytuację w parlamencie, stworzyło koalicji zaplecze eksperckie i ułatwiło mobilizację społeczną w skali ogólnokrajowej, np. za pomocą pocztówek z „pozdrowieniami z Polski” i widokami łatwo rozpoznawalnych krajobrazów zaśmieconych nośnikami reklamowymi – widokówki trafiły do wszystkich posłów i posłanek. Obywatelski monitoring, informowanie opinii publicznej i mobilizowanie zwolenników ustawy były trzema równoległymi wymiarami kampanii.

Drugi etap działań nastąpił w kwietniu 2015 roku, kiedy sejm niespodziewanie przekazał projekt ustawy krajobrazowej do senatu. Wtedy Miasto Moje a w Nim razem ze stowarzyszeniem Miasto Jest Nasze i ze wsparciem urzędników z ówczesnego Wydziału Estetyki m. st. Warszawy powołało kampanię społeczną „Posprzątajmy reklamy – wstawmy zęby ustawie krajobrazowej”. Nazwa kampanii nawiązywała do „wybicia zębów” projektowi ustawy, który ostatecznie wyszedł z podkomisji, czyli wykreślenia najważniejszych przepisów umożliwiających egzekwowanie prawa krajobrazowego. W ramach tej kampanii kontynuowano monitoring prac nad ustawą, nagłaśniano zasadniczy problem związany z projektem (brak realnej możliwości egzekucji) i mobilizowano jak najwięcej osób wokół tej sprawy. Stworzono specjalną stronę z formularzem listu do wysłania do senatora i senatorki ze swojego okręgu w sprawie ustawy krajobrazowej – z tego narzędzia skorzystało ponad 13 tysięcy osób. Dzięki stałej obecności podczas prac senatorów i senatorek oraz tak szerokiej mobilizacji społecznej udało się przywrócić kluczowe zapisy ustawy, która następnie została uchwalona przez parlament i podpisana przez prezydenta.

Jakich zasobów użyliśmy?

• Podstawowym zasobem obu kampanii był kapitał społeczny koalicji organizacji pozarządowych, wspierających je urzędniczki i społeczników. Dzięki udziałowi różnych organizacji z kilku dużych miast (Warszawa, Lublin, Poznań) udało się stosunkowo szybko dotrzeć do opinii publicznej i nagłośnić temat w odniesieniu także do lokalnych problemów krajobrazowych. Każda organizacja miała grono swoich sympatyków i sympatyczek, dzięki czemu informacje były łatwo podawane dalej.

• Drugim niezwykle cennym zasobem były wiedza i kompetencje, w tym kompetencje prawnicze, niezbędne podczas analizowania zapisów ustawy. Ten rodzaj zasobu wnieśli przede wszystkim urzędnicy, m.in. z Warszawy i Krakowa, którzy tematyką krajobrazu i przestrzeni publicznej zajmują się od lat i z łatwością poruszają się w języku prawniczym. Urzędnicy wnieśli rzetelną i sprawdzoną w codziennej pracy wiedzę ekspercką umożliwiającą zrozumienie, w jaki sposób konkretne przepisy ustawy przełożą się na praktykę w urzędach.

• Trzeci rodzaj zasobu stanowiły wiedza i doświadczenie dotyczące działań społecznych, w tym zwłaszcza wykorzystywania Internetu do szybkiej mobilizacji i włączania ludzi do działania, jak w przypadku akcji wysyłania listów do senatorów.

• Pod względem materialnym aktywiści korzystali przede wszystkim z zasobów własnych, np. prywatnych komputerów i innego sprzętu. Akcja drukowania i wysyłki pocztówek z „pozdrowieniami z Polski” została sfinansowana dzięki crowdfundingowi.

Jakie narzędzia zastosowaliśmy?

• Koalicja organizacji pozarządowych i urzędników.
• Osobne strony internetowe obu kampanii.
• Mailing i media społecznościowe.
• Pocztówki.
• Bezpośredni udział w konsultacjach społecznych i fizyczna obecność podczas obrad parlamentu.

Jaki efekt osiągnęliśmy?

W kwietniu 2015 roku sejm przyjął ustawę krajobrazową, a w maju podpisał ją prezydent Bronisław Komorowski. Ustawa weszła w życie z głównymi zapisami postulowanymi przez stronę społeczną.

Czego się nauczyliśmy?

• Budowanie presji społecznej na polityków jest łatwiejsze w przypadku koalicji różnych podmiotów, niż kiedy działa się w pojedynkę.

• Równie ważna co mobilizacja społeczna jest współpraca z ekspertami (np. urzędnikami, którzy w praktyce stosują prawo) oraz prowadzone długoterminowo działania edukacyjne, które wpływają na świadomość społeczną.

• Wola polityczna może pojawić się niespodziewanie – procedowanie projektu ustawy krajobrazowej zostało przyspieszone w trakcie kampanii prezydenckiej z udziałem prezydenta Komorowskiego. Dobrze wziąć pod uwagę możliwość takiej nagłej zmiany.